Trabzon hurması budaması yaygın olarak goble ve modifiye lider sistemde yapılır. Bununla beraber ağaçları erken verime yatırmak ve sık dikim bahçe oluşturmak için yeni budama sistemleri geliştirilmektedir. Bunlardan en yenisi İspanya’da Emilio Mataix tarafından geliştirilen Mataix Budama Sistemidir. Bu yazımızda önce kısa bir özet ve devamında budama sisteminin ilkeleri detaylı olarak açıklanmıştır.
ÖZET
Mataix budama yöntemi rojo brillante gibi dik büyüyen ve çok sürgün oluşturan Trabzon hurması çeşitleri için geliştirilmiştir. Diğer hurma çeşitlerine de uygulanabilir.
Mataix budama yönteminin temel ilkesi: yaz mevsiminde kısaltılan dallar meyve, kış mevsiminde kısaltılan dallar sürgün oluşturur.
Bu yöntemde fidana ilk 3 yıl şekil budaması yapılır.
Ağaç 4 lider dal üzerinde yükselir ve her yıl bir üretim katı oluşturulur. Toplam 3 kat.
Sezonda 21 gün arayla 3 kez yaz budaması, 1 kez kış budaması yapılır.
İlk yıl ağaç yeterince büyümediyse veya hatalı budama yapıldıysa bütün sürgünler 20 cm’den kesilip ağacın kendini yenilemesi ve güçülü büyüme yapması sağlanır.
Yenilenmeyi engellememek için dallar hiçbir zaman sıfır kesim yapılmaz
1. YIL
Dikimden sonra (kış sonu) 40-60 cm’den tepe kesimi yapılır.
Fidanların güçlü gelişmesi sağlanmalıdır. Ağustos sonuna kadar fidana budama amaçlı müdahale yapılmaz.
Yaz budaması: Ağustos sonunda, güçlü gelişen ve sıra aralarına doğru eğimli dallardan 4 tanesi lider dal olarak seçilir ve bu dallar budanmaz. (2 sağ 2 sol tarafa yatık, ağacın ortası boş olacak. Üstten bakınca kadeh görünümü olacak.) Diğer dallar 35-50 cm uzunluğunda kesilir (Foto:1). Kısaltılan bu dallar 1. üretim katını oluşturur ve 15-20 daldan oluşur. Gelecek sezon meyve istenmiyorsa daha kısa da (20-25 cm) kesim yapılabilir.
Kış budaması: 4 lider (klavuz) dal 1. üretim katının 40-50 cm üzerinden kesilerek kısaltılır. Yaz budamasında kısaltılan dallar yeniden sürgün yapmışsa onlarda kesilir.
2. YIL
Yaz budaması:
Fidan üzerinde meyve yoksa Ağustos sonunda birinci kattaki sürgünler tek seferde 35-50 cm ye kısaltılır.
4 lider dal üzerinde oluşan yeni sürgünler 35-50 cm kısaltılarak 2. üretim katı oluşturulur. Yalnız bu sürgünlerden en uçta olan sürgün lider dalın gelişimini sürdürmesi için yaz budmasında kesilmez.
Fidan üzerinde meyve varsa yaz budaması haziran sonundan itibaren 21 gün arayla 3 seferde yapılır.
Kış budaması: Lider dallar ikinci üretim katının 40-50 cm üzerinden kesilir.
3. YIL
2. yılın aynısı. üçüncü üretim katı oluşturulur. Yeşil budamada lider dal bırakılmaz.
TRABZON HURMASI BUDAMA: TEMEL BİLGİLER
Dünyaca ünlü İspanyol tarım uzmanı Emilio Mataix tarafından geliştirilen ve yaygınlaştırılan ‘Mataix Budaması’ olarak bilinen Trabzon Hurması (Diospyros kaki) budama sistemi.
Ustanın ilk önemli kuralı: ‘budama sadece dalları kesmek değil, sonuçları ortaya çıkarmak için bir dizi uyaranın, girdinin sağlandığı bitki ile önemli bir diyalog anıdır’.
Bir meyve yetiştiricisinin bitkilerinden beklediği sonuç, çok hızlı bir şekilde yüksek düzeyde kalite ve üretim miktarıdır.
Ağacın bölümleri ve işlevleri hakkında detaylı bilgilerle başlayalım.
Ana Gövde: Maksimum 40-60 cm yüksekliğinde olup, kök sistemi ile bitkinin taç kısmı arasında bağlantı (köprü) işlevini yerine getirir.
Lider (Klavuz) dallar: yaprakların varlığını daha iyi dağıtmak için tercihen farklı yüksekliklerde gövdeden ayrılan dallardır.
Lider dallar gövde ile birlikte bitkinin taç kısmının destekleyici yapılarını oluştururlar. Ağacın iskeleti, hafifçe eğimli dört / beş ana dal üzerine kurulur.
4 lider dal, orta gölgelik alanda bulunan güçlü sürgünler arasından seçilmelidir.
Cılız Sürgün: Çok esnek ve ince, 10-13 cm’lik kısa dallardır. Yılın ilk sürgünü iyi büyüklükte hurmalar üretebilir. İkinci sürgünler ise düşük kaliteli meyve üretir ve bu nedenle kış budaması sırasında çıkarılmalıdırlar.
Karışık tomurcuklu dallar: Uzunluğu 60-100 cm arasında değişen dallardır ve taban çapı 7-10 mm’dir.
Dalda, tabandan başlayarak sırayla ilk üç göz genellikle çiçeksiz tomurcuklardan oluşur. Sırayla diğer tomurcuklardan 5-7 tanesi çiçekli tomurcuklardır ve şekil olarak diğerlerinden farklıdırlar. Dalın en ucundaki sürgün yine çiçeksiz tomurcuktur.
Hurma ağaçlarındaki çiçekli tomurcuklar, ertesi yıl üzerinde 4-5 çiçeğin bulunduğu 15-20 cm’lik bir ‘sürgün’ üretir.
Çiçeksiz tomurcuklar, konumuna bağlı olarak zayıf sürgün veya güçlü dallar oluşturabilir.
Bütün dal çeşitlerinin tabanında bulunan gizli çiçeksiz tomurcuklar kuvvetli sürgünler oluşturur. Bu karışık tomurcuklu dalların büyük yaprakları ve uzun boğum araları vardır. Kaliteli meyve üretir.
Güçlü sürgünler ya da ‘obur sürgünler’: Bunlar, ağacın geri kalanına uyguladıkları fakirleştirici etkiler nedeniyle eski budama anlayışı için bir ‘laneti’ temsil eder. Öte yandan, ‘obur sürgünler’ modern budama sistemleri tarafından büyük bir değer olarak kabul edilir.
Dik bir duruşa ve 1 ila 3 metre arasında uzunluğa sahiptir. Genç ağaçlarda ve güçlü büyüyen yetişkin ağaçlarda bulunurlar. Çok büyük yaprakları ve uzun boğum araları vardır.
BUDAMA
Hurma bitkisi ilkbahar-yaz döneminde ve vejetatif dinlenme döneminde (ağaç uykudayken) budanır. Müdahaleler taç oluşumunu ve meyve organlarının yenilenmesini hedeflemelidir.
Yeşil budama, büyüme sezonunda (Haziran ve Ağustos ayları arasında) yapılabilir.
Kış budaması, ağacın dinlendiği Ocak ve Şubat ayları arasında yapılır
Gelişimin ilk üç yılı içinde, biri alçak, biri orta ve biri yüksek olmak üzere birbiriyle örtüşen üç üretim katı oluşturulur. Ağaç yerden yönetimi kolaylaştırmak için maksimum 2,5-2,8 m yükseklikte olmalıdır.
Güçlü dalların ya da ‘obur sürgünlerin’ yönetimi çok ilginçtir.
‘Mataix’ yöntemine göre, ‘obur sürgünler’ bitki için büyük bir kaynaktır çünkü meyve oluşumu ve yapraklar için bir yenilenme kaynağıdırlar.
Doğru yönetilmezse, obur sürgün 3 metreye kadar büyüyebilir, sezon sonuna kadar büyümeye devam eder ve daha sonra sadece sürgünün uç kısımda meyve verebilir. Fakat bu meyveler düşük kaliteli ve hasat için elverişsiz olacaktır.
İlkbahar-yaz ya da kış döneminde obur dalların tamamen kesilmesi, ana dalların yenilenme yeteneğini ortadan kaldıracak ve meyve verme kapasitesinin kaybolmasına sebep olacaktır.
Dinlenme döneminde sürgünleri 30-50 cm’ye kadar budamak, bir sonraki ilkbaharda, aşırı iç gölgelenmeye sebep olan güçlü ve meyve vermeyen obur sürgünlerin oluşmasına neden olacaktır.
Peki ne yapmalı?
YAZ BUDAMASI
En iyi çözüm, ilkbahar-yaz döneminde basit ve hedefe yönelik bir şekilde budama yapmaktır.
Haziran ayından başlayarak üç aşamada ve üç hafta arayla (21 gün) sürgünlerin 35-50 cm uzunluğunda budanmalıdır. Son müdahale Ağustos ayında.
Bir sürgünün kısaltılabilmesi için aşağıdaki şartlardan en az birine sahip olması gerekir:
1) Uzunluk 70-90 cm olmalıdır.
2) Sürgünün taban çapı yaklaşık 5 mm olmalı, sigara kalınlığında.
3) Sürgünün ilk 35-45 cm’lik bölümünün gövde rengi yeşilden kahverengiye dönmeye başlamalıdır.
Yaz budamasında meyve dökülmesine yol açabilecek vejetatif dengesizliklerden kaçınmak için, aynı anda mevcut sürgünlerin tamamını değil, bir seferde toplam sayının 1/3’ünü kesmek çok önemlidir. Aşırı kesim meyve dökülmesine sebep olur.
Son meyveden itibaren dördüncü/beşinci yaprağın üzerinden dalın kesilmesi meyve tutumu destekler. Sürgün ucunun beslenme isteğinin kesilmesi meyve tutumu ve büyümesi için bir avantaj haline gelir.
Büyüme sezonu boyunca serbestçe gelişecek olan 4 sürgün (kılavuzlar) hariç tüm kuvvetli dallar 35 ila 50 cm yükseklikte kısaltılmalıdır.
Fidanın farklı yönlerinde bulunan ve sıralar arasına doğru hafifçe eğimli 4 kılavuz sürgün, ilk üç yıl boyunca bitkinin üç üretim alanını oluşturmaya yarar.
ila 50 cm yüksekliğe kadar kısaltılmalıdır.
Kılavuzlar dalalar ağacın orta kısmında, sıralar arasına doğru hafif bir eğimle konumlandırılmış güçlü sürgünlerden seçilmelidir.
İlkbahar-yaz döneminde kısaltılan kuvvetli sürgünler mikro elementleri tomurcuklarda biriktirir ve çiçek tomurcuklarını farklılaştırır.
Gelecek yıl sağlıklı meyve verecekler ve yüksek kaliteli meyveler üretecekler.
Bu yöntem, kuvvetli, verimsiz sürgünleri meyve veren dallara dönüştürmenizi sağlar.
Kısaltılmış dallar daha sağlamdır ve kırılmaya dayanıklıdırlar. Daha iyi korunan meyveler rüzgar ve güneş yanığından daha az zarar görecektir.
KIŞ BUDAMASI
İlk yıldan başlayarak vejetatif dinlenme döneminde (Ocak-Şubat) gerçekleştirilir.
Bitki yeterli sayıda dala ulaşmamışsa, bütün dallar 20-25 cm’ye kadar budanarak yenilenme budaması yapılmalıdır.
Yapılan bu sert budama, daha önce açıklanan şemaya göre yeşil budama döngülerini takip edecek 10-15 kuvvetli dalın oluşmasını teşvik edecektir.
35-50 cm’e kadar kısaltılmış bu kuvvetli dallar, ağacın “alçak üretim bölgesini” oluşturacaktır.
Vejetatif dinlenme döneminde (Ocak-Şubat) dört kılavuz dal, düşük üretim bölgesinin 40-50 cm yukarısına kadar budanacaktır.
İkinci yıl boyunca alt üretim alanı aktif tutulacak ve kesilen kılavuz dallardan 3-5 kuvvetli dal filizlenecektir.
Bu dallardan biri kılavuzun dalın devamı olarak kullanılacak, diğerleri ise yeşil budama şemasını takip edilerek meyve üretiminin ‘orta bölgesini’ oluşturacaktır.
Bir sonraki kışın klavuzlar aynı modeli izlenerek budanacaktır. Üretimin ‘orta bölgesinden’ 40 ila 50 cm yukarısından kesileceklerdir.
Üçüncü yılın ilkbaharından itibaren, ağaç meyve tutmuşken kuvvetli dallar aynı yöntem kullanılarak yönetilecektir.
Dalların dağılımı uyumlu olmalı. Meyve gelişimini ve bitkinin havalanmasını ve aydınlatılmasını desteklemek için iç içe geçmiş ve üst üste binmiş dallardan kaçınılmalıdır.
Kış budamasında, verimsiz, kuru ve kırılan dallar çıkarılmalıdır ve bitkinin hacimsel şekli eski haline getirmelidir.
Gereksiz dallar budanırken farklı uzunluklarda ve en az 3-5 cm’lik uzunluklarda kesilmelidir. Ağacın kendini yenileyebilmesi için asla sıfır kesim yapılmamalıdır.
Ağacın kendini yenileyebilmesi için asla sıfır kesim yapılmamalıdır.
İstenilen yüksekliğe ulaştıktan sonra, dördüncü ila beşinci yılda, ağaç üzerinde üç meyve üretim bölgesi oluşur ve tam üretime girer.
Sonraki yıllarda yapılacak budama, sürekli yenilenmeyi ve güçlü sürgünlerin ortaya çıkmasını amaçlamalıdır.
Emilio Mataix-Gato’ya ve IVIA, Generalitat Valenciana’ya budama kursunun mükemmel kalitesi için çok teşekkürler.
Bu dökümanı hazırlayan Vito VİTELİi’ ye teşekkürler.
http://vitovitelli.blogspot.com
Trabzon Hurması üretiminde güncel olay ve haberleri takip etmek için Facebook grubumuza üye olabilirsiniz. Trabzon Hurması Yetiştiriciliği Grubu.
